zondag 30 juni 2019

Doodleuk: Katknuppelen

Zombieseries en horrorfilms zijn recente uitvindingen.
Voor het betere griezelwerk moest je tot begin 20e eeuw een executie bijwonen, katknuppelen of onthoofdingsfoto's maken van je familie.

Katten kwellen.

Wat?
Katknuppelen.

Wanneer?
1600 tot heden.

Hoe?
Tijdens een kermis werd een kat in een houten, opgehangen ton gestopt.
Vervolgens mochten feestgangers om de beurten stokken naar de ton gooien, tot die uit elkaar viel.
In het beste geval sprong de kat er angstig krijsend uit.
In het slechtste geval was hij al morsdood.

Wat was daar leuk aan?
Katten golden in de christelijke Middeleeuwen als duivelse wezens.
Niet voor niets werden heksen vaak in het gezelschap van een kat afgebeeld.
Vandaar ook dat mensen aan het einde van de Middeleeuwen dachten dat het geluk zou brengen om katten te doden.
Niemand vond het zielig.
In die tijd kwam het niet in je op dat een dier ook weleens gevoel zou kunnen hebben.
Het was gewoon erg grappig als de kat krijsend uit de ton viel.
Daarom werden ook andere 'kwelspelen', zoals ganstrekken of voswerpen, net zo populair.
Dat veranderde in de 19e eeuw, onder meer door natuuronderzoekers als Charles Darwin, die schreven dat mensen niet zoveel verschillen van dieren.
Het idee dat ook katten, ganzen en vossen pijn en angst voelen, drong toen langzaam door.
Veel kwelspelen verdwenen of veranderden.
Vanaf die tijd stopten steeds meer mensen een kaatsbal in de ton, in plaats van een kat.
In plaatsen als Schagen en Wijk aan Zee, waar je op de kermis nog altijd kunt katknuppelen, gebruiken ze een pluche poes.

meer



Door meten tot weten

Het beredeneren van waarheden is niet voldoende; metingen zullen moeten uitwijzen of een theorie klopt. 

Motto van Heike Kamerlingh Onnes, vaak ook weergegeven als "meten is weten".

meer




vrijdag 28 juni 2019

Doodleuk: Mummies openmaken

Zombieseries en horrorfilms zijn recente uitvindingen.
Voor het betere griezelwerk moest je tot begin 20e eeuw een executie bijwonen, katknuppelen of onthoofdingsfoto's maken van je familie.

Flink uitpakken.

Wat?
Mummies openmaken.

Wanneer?
1700 - 1900.

Hoe?
Een wetenschapper, of iemand die daarvoor doorging, pakte voor publiek een oude Egyptische mummie uit.
De grafkleding werd stukje voor stukje afgescheurd, tot het verdroogde lichaam te zien was.
Eind 18e eeuw was de Italiaanse ontdekkingsreiziger en archeoloog -Belzoni een beroemde mummie-uitpakker.
In 1821 richtte hij in Londen een tentoonstelling in Egyptische stijl in.
Voor de ogen van een paar duizend man legde hij een mummie van een anonieme jongeman bloot.

Wat was daar leuk aan?
Belzoni was eerder al goochelaar, pantomime-artiest en sterke man (een gespierde kerel die op kermissen zware dingen optilde), geweest en wist hoe je een showtje moet weggeven.
Voor de opening van de tentoonstelling verkleedde hij zich als mummie.
Dat maakte zulke voorstellingen populair in Engeland en Frankrijk.
Het mummie-uitpakken werd als leerzaam en wetenschappelijk gezien.
Maar heel wetenschappelijk verantwoord waren de meeste uitpaksessies niet.
Slechts een enkele archeoloog noteerde wat hij zag en ontdekte tijdens het uitpakken.
De meeste van de uitpakkers hielden op zijn best bij welke amuletten of gouden tanden ze vonden.

meer




Menen ligt dicht bij Kortrijk (maar verre van Waregem).

Iets menen is niet genoeg; je moet er zeker van zijn.

(Dit zeldzame spreekwoord wordt in Oost- en West-Vlaanderen soms gebruikt als ironische reactie wanneer iemand iets meent te weten, door te verwijzen naar de stad Menen, die ver van Waregem, dus de waarheid, vandaan ligt.)

meer




donderdag 27 juni 2019

Doodleuk: Kijkdagen in het dolhuis

Zombieseries en horrorfilms zijn recente uitvindingen.
Voor het betere griezelwerk moest je tot begin 20e eeuw een executie bijwonen, katknuppelen of onthoofdingsfoto's maken van je familie.

Aapjes kijken.

Wat?
Kijkdagen in het dolhuis.

Wanneer?
1500 - 1800.

Hoe?
Gevaarlijke psychiatrische patiënten (dollen) gingen vanaf de late Middeleeuwen naar het dolhuis.
Niet zozeer om daar verzorgd te worden, het ging er vooral om dat de vaak gevaarlijke patiënten van dé straat waren.
Maar die dolhuizen kregen niet veel geld.
Om toch aan genoeg inkomsten te komen, hielden ze kijkdagen.
Voor een kleine bijdrage mocht het publiek dollen komen bekijken.

Wat was daar leuk aan?
De kijkdag was echt een feest (voor de bezoekers).
Medicijnen of therapie om een psychiatrische patiënt te kalmeren, bestonden nog niet.
De patiënten zaten daarom vaak vastgeketend.
Het publiek vond het spannend om de woeste mannen en vrouwen te komen bekijken.
Er stonden gezellige koekkraampjes in de gang voor het publiek.
De patiënten kregen ook iets lekkers van hun verzorgers, want het was voor de toeschouwers leuk om te zien hoe de patiënten eten kregen, net als apen in de dierentuin.
Na 1800 kwamen er in Europa krankzinnigenwetten waarin stond dat psychiatrische patiënten menswaardiger behandeld moesten worden en betere zorg verdienden.
De meeste dolhuizen werden toen gesloten voor nieuwsgierige blikken.

meer




Als het melk regent, staan mijn schotels omgekeerd

Wanneer ergens iets voordeligs te verkrijgen valt, loop ik het steevast mis.

meer



woensdag 26 juni 2019

Waarom is woensdag gehaktdag en vrijdag visdag

Dat kwam door het werkritme van de slagers en door de katholieke kerk.
Om met het eerste te beginnen: traditioneel begonnen veel slagers hun werkweek op maandag met de aanvoer van nieuw vee, dat eerst moest worden geslacht.
Op dinsdag werd het vlees uitgebeend en op woensdag werden de kleine restjes verwerkt en vermalen tot gehakt.
Die dag kochten huisvrouwen dus materiaal voor lekkere gebraden ballen.
In de tijd voor de komst van de koelkast en de diepvries was het verstandig het vlees snel op te eten.
Vandaar dat er op woensdag vaak gehakt op tafel stond.
De bekende leus 'woensdag gehaktdag' komt uit 1949.
De slagersbranche had een prijsvraag uitgeschreven voor het aanprijzen van gehakt, de winnaar kwam met de genoemde spreuk.
Zijn prijs?
25 gulden.

En dan was er dus de katholieke kerk.
Die vond dat gelovigen het op vrijdag kalm aan moesten doen met eten.
Het was een vastendag en daar hoorde geen vlees bij, want dat was een luxe.
Vis was vaak goedkoper en werd beschouwd als minder chique.
Daarom aten veel katholieken op vrijdag haring, kabeljauw of andere vis.

meer




In mei leggen alle vogeltjes een ei

In het voorjaar komen veel vogelsoorten ertoe, gedreven door hun instinct, eieren te gaan leggen.
(Soms aangevuld met: Behalve de koekoek en de griet, die leggen in de meimaand niet.)

meer




dinsdag 25 juni 2019

Wat was er zo verschrikkelijk aan Ivan de Verschrikkelijke

Dat hangt ervan af aan wie je het vraagt.
Een kritisch lid van de hoge adel uit zijn tijd zou antwoorden dat tsaar Ivan IV bloedig huishield onder de elite.
Hij liet duizenden mensen bruut vermoorden of verbannen, uit angst dat ze zijn positie wilden innemen.
Woonde je in de stad Novgorod?
Dikke kans dat je dan zou verwijzen naar het bloedbad dat Ivan er in 1570 aanrichtte.
Uit angst dat de stad zou overlopen naar het nabijgelegen Pools-Litouwse Gemenebest, liet de tsaar de mannen martelen, waarna hij hun vrouwen en kinderen in de ijskoude rivier gooide.
De stad werd geplunderd en wie tegenstribbelde werd vermoord.
Was je zijn zoon Ivan Ivanovic? 
Dan kon je überhaupt niet navertellen waarom hij zo verschrikkelijk was.
Tijdens een ruzie in 1581 vermoordde de tsaar zijn zoon.
En zo had Ivan nog wel meer op zijn geweten.
Ondanks al deze misstanden noemen de Russen Ivan niet 'verschrikkelijk', maar grozny, wat eerder zoiets betekent als ontzagwekkend of streng.
In de Nederlandse vertaling van zijn naam is hij dus een stuk wreder geworden.
Misschien wel terecht.

meer




Bij het scheiden van de markt leert men de kooplui kennen

Achteraf ontdekt men wat men aan iemand heeft.

meer



maandag 24 juni 2019

Verdeeld land: Wat zeg je?

Nu is het overal in Nederland even laat en betalen we met dezelfde munt. Maar vroeger waren onder meer de tijd, taal en de rechtspraak in Brabant heel anders dan in Groningen. 

Wat zeg je?

Wat?
Taal

Hoe was het?
Lage tijd had Nederland geen officiële taal.
Van 500 tot 1200 spraken mensen in het zuiden van Nederland Oudnederlands.
Bewoners van Groningen, Friesland en Noord-Holland spraken Fries en in het oosten gebruikten ze Saksisch.
De voorloper van het Nederlands van nu was het Middelnederlands (1200-1500), ook wel Diets genoemd.
Dat was meer een verzameling dialecten.
De uitspraak liep soms zo uiteen, dan mensen uit verschillende streken elkaar nauwelijks verstonden.
Spellingregels bestonden niet.
Je schreef de woorden gewoon zoals ze klonken.

Wanneer veranderde het?
In 1637 vond de Gereformeerde kerk het tijd worden voor één Nederlandse Bijbel, die direct vertaald was uit de Griekse en Hebreeuwse grondteksten.
Er waren al wel bijbels (in verschillende dialecten), maar dat waren vertalingen van vertalingen geweest.
Meerdere vertalers uit alle gewesten moesten samen een 'Statenbijbel' maken, die voor iedereen te begrijpen was.
Resultaat: een mengvorm van dialecten.
Doordat het hele land de bijbel gebruikte, werd de mengvorm langzaam maar zeker de nieuwe standaardtaal: het Nieuwnederlands.

meer



Een man een man, een woord een woord

Doen wat je zegt, zijn beloftes nakomen.

meer



zaterdag 22 juni 2019

Verdeeld land: Franse straf

Nu is het overal in Nederland even laat en betalen we met dezelfde munt. Maar vroeger waren onder meer de tijd, taal en de rechtspraak in Brabant heel anders dan in Groningen.  

Franse straf.

Wat?
Rechtspraak.

Hoe was het?
Nu staat duidelijk in de wet wat je allemaal wel en vooral niet mag doen.
In de Middeleeuwen was dat allemaal nog wat vaag.
Niet iedereen was gelijk en dus ook niet voor de wet.
Er waren kerkelijke rechtbanken en vierscharen (bestuur dat rechtspreekt) voor universiteiten.
Ridders hadden ook weer een eigen rechtssysteem.
In de periode daarna, toen Nederland een republiek met verschillende staten was, was er eveneens geen eenduidige rechtspraak.
Alle straten hadden hun eigen straffen.
Zo werd je in Utrecht voor een kleine diefstal op het schavot gezet, terwijl je in Gelderland hooguit een vinger kwijtraakte.

Wanneer veranderde het?
In 1809 verscheen het Crimineel Wetboek voor het Koninkrijk Holland.
Dat moest een beetje orde brengen.
Het nieuwe wetboek werd na twee jaar al vervangen door de Franse Code Pénal: Nederlands was immers ingelijfd door Frankrijk en moest zich aan dezelfde wetten houden.
Na de bevrijding bleef de Code Pénal gelden, al werden er steeds wat regels aangepast.
Zo gingen in 1854 de lijfstraffen eruit.
Misdadigers kregen nu vooral celstraf.
Het duurde nog tot 1870 voordat Nederland een eigen wetboek maakte, omdat politici het maar niet eens konden worden over de inhoud.
Het nieuwe Wetboek van Strafrecht werd in 1886 ingevoerd en geldt nu nog steeds.

meer



Maart roert zijn staart

In maart kan het nog stormachtig weer zijn.

meer




vrijdag 21 juni 2019

Verdeeld land: Kleren maken het dorp

Nu is het overal in Nederland even laat en betalen we met dezelfde munt. Maar vroeger waren onder meer de tijd, taal en de rechtspraak in Brabant heel anders dan in Groningen.  

Kleren maken het dorp.

Wat?
Kleding.

Hoe was het?
Nu klinkt het bizar, maar rond 1800 kon je eenvoudig aan iemands broek zien of hij uit Brabant of Drenthe kwam.
Toen had elke regio  zijn eigen kleder- of streekdracht.
Soms verschilde de kledij zelfs per dorp.
Zo was de Huizer oorijzermuts een enorm ding, met bijna 4 meter kant verwerkt in een grote boog.
Heel anders dan de kleine mutsjes uit Breda of de Volendamse hul: zo'n wit kapje met gekrulde kleppen aan de zijkant.
Met kleding, accessoires en kleur kon je laten zien waar je vandaan kwam.
Maar ook of je arm, rijk, getrouwd of in de rouw was.

Wanneer veranderde het?
In de 20e eeuw verdween klederdracht langzaam uit het straatbeeld.
Dat kwam onder andere door de Tweede Wereldoorlog: dorpen aan de kust van Zeeland en Noord-Holland werden geëvacueerd, waardoor bewoners los kwamen van hun gesloten gemeenschap.
Ook waren de stoffen toen schaarser.
Na de oorlog groeide de mobiliteit: mensen kwamen in andere dorpen en steden en zagen nieuwe kledingstijlen.
Bovendien was de dracht nogal duur en was het een heel gedoe om alles aan te trekken.
Alleen een klein aantal dames draagt tegenwoordig nog streekkleding.

meer



Als de maan vol is schijnt ze overal

Als iemand gelukkig is, kan iedereen dat zien.

meer



donderdag 20 juni 2019

Verdeeld land: Andere tijdzone

Nu is het overal in Nederland even laat en betalen we met dezelfde munt. 
Maar vroeger waren onder meer de tijd, taal en de rechtspraak in Brabant heel anders dan in Groningen. 

Andere tijdzone.

Wat?
Tijd.

Hoe was het?
Voor 1900 kon het in het oosten van Nederland makkelijk een kwartier later zijn dan in het westen.
De meeste klokken (bijvoorbeeld die op kerktorens) waren gelijk gesteld op de stand van de zon.
En die kwam in het oosten ietsje eerder op dan in het westen.
In een deel van Nederland was de tijd wel hetzelfde.
Sommige gemeenten hadden hun klok gelijk gezet op die van de Amsterdamse Westertoren.
Dat was de 'echte' tijd.

Wanneer veranderde het?
Al die verschillende tijden waren nogal lastig voor de treinen, die sinds de 19e door heel Nederland reden.
Wat was nu de aankomst- en vertrektijd?
Er moest een standaardtijd komen.
Op 1 mei 1909 ging elke klok in Nederland over op de Amsterdamse tijd.
Het was hier toen 20 minuten later dan de Greenwich Mean Time.
Die tijd hadden de Britse spoorwegen al in 1847 ingevoerd.
In mei 1940 werd onze klok op beval van de Duitse bezetters gelijk gezet met die in de rest van Midden-Europa: GMT plus een uurtje.

meer



De laatste loodjes wegen het zwaarst

Het einde van een taak schijnt moeilijker dan het begin.

meer



woensdag 19 juni 2019

s’ Werelds eerste ondergrondse hotel

Het InterContinental Shanghai Wonderland (ook bekend als het Deep Pit Hotel) opent deze maand haar deuren. 
Het hotel is gebouwd rond een oude steengroeve, de hotelkamers bevinden zich onder de grond.

Het Intercontinental Shanghai Wonderland is te vinden bij de oude steengroeve van Songjiang, waar ooit natuurlijke bouwmaterialen werden gedolven. 
Songjiang bevindt zich op zo’n 40 kilometer van de Chinese stad Shanghai. 
Van de achttien verdiepingen, bevinden zich er zestien onder de grond. 
Het hotel heeft 337 kamers, allemaal met uitzicht op speciaal aangelegde watervallen en het kunstmatige meertje.

meer




Een mens lijdt dikwijls het meest door het lijden dat hij vreest

(doch dat nooit op zal dagen. Zo heeft men meer te dragen, dan God te dragen geeft.) 

Een gedachte is ongevaarlijk totdat we er geloof aan hechten. 
Angst komt voort uit een gedachte die je gelooft. 

meer



dinsdag 18 juni 2019

Verdeeld land: Waardeprobleem

Nu is het overal in Nederland even laat en betalen we met dezelfde munt. 
Maar vroeger waren onder meer de tijd, taal en de rechtspraak in Brabant heel anders dan in Groningen.

Waardeprobleem.

Wat?
Geld.

Hoe was het?
Aan het begin van de Middeleeuwen sloeg elke regio zijn eigen munten (toen penningen).
Zo'n regio bepaalde ook zelf hoeveel goud of zilver er in zo'n penning ging.
Zo kon het dat in de ene stad een munt hogere waarde had dan in de andere.
En met een beetje pech had iemand er nog een randje afgeschraapt en was hij dus helemaal niet zo veel waard als erop stond.
Met al die verschillende muntsoorten was het lastig boekhouden.
Zo was de begroting van de bouw van de Utrechtse Dom een zootje omdat er allerlei munten door elkaar werden gebruikt bij het afrekenen.
In 1252 werd in Florence voor het eerst een gouden munt geslagen waarmee je in een groot deel van West-Europa kon betalen.
De eerste Hollandse gulden kwam in 1378.
Vanaf die tijd liet elke vorst zijn eigen gulden slaan.
Het waardeprobleem was daarmee nog niet opgelost, want guldens werden nog niet in alle Nederlandse gewesten gebruikt.
In Groningen en Oost-Friesland bleven mensen tot aan het einde van de 17e eeuw de Emdense munt gebruiken.
Die was 28 stuivers waard, de gewone gulden twintig stuivers.

Wanneer veranderde het?
Rond 1690 hadden de Staten-Generaal genoeg van al die onduidelijkheid.
Zij introduceerden de nieuwe generaliteitsgulden.
Die mocht nog maar 9,6 gram zilver bevatten.
De waarde moest op de munt worden vermeld.
In de jaren daarna is de hoeveelheid zilver af en toe bijgesteld omdat de zilverprijzen veranderden.
Vanaf 1967 bestond de munt alleen nog maar uit nikkel.

meer